* Vân Giang
Lời tác giả: Thân
tặng bạn bè tôi, những người đã sống cùng thời với tôi trên
mảnh đất thân yêu ấy, dù còn ở lại hay đã đi xa. Những người bạn mới
quen và cả những người chưa từng quen biết. Ðể nhớ về những món quà
tuyệt diệu của tuổi thơ mà bây giờ chỉ còn lưu lại trong chúng ta hương
vị ngọt ngào của một thời đã xa mãi mãi.
Tôi là một người có “tâm hồn ăn
uống.” Cái thân hình đều đặn ba vòng bằng nhau bây giờ là kết quả (hay
hậu quả?!) của mấy chục năm miệt mài thưởng thức một cách hết sức nhiệt
tình những món ngon và chưa ngon của hầu hết những quán hàng tiệm ăn to
nhỏ lớn bé trong lòng thành phố!
Ăn trong nhà hàng máy lạnh có nhạc nhè nhẹ êm dịu mọi người nói năng
nhỏ nhẹ lịch sự hay ăn trong một quán nướng ồn ào tiếng cụng ly côm cốp
cười nói rân trời của mấy ông bợm nhậu, hay ăn nhỏ nhẻ mát mẻ trong một
sân vườn cạnh bờ sông bốn bề gió lộng nước lách tách vỗ sóng bên sàn gỗ
dưới chân...
Tôi đã ăn cùng với bạn bè, người thân, người yêu và cả với người ghét
(thí dụ như phải đi ăn đám cưới của công an khu vực chẳng hạn!) những
món ăn đã có từ thời xưa hay những món vừa được sáng chế ra lúc mới đây,
những món có tên gọi bình dân hay những món nghe nghĩ mãi chẳng biết là
món gì bởi cái tên gọi vừa cầu kỳ vừa bí hiểm! Có món tôi thích, có món
không. Nhưng chưa bao giờ có một món ăn nào làm cho tôi chợt ngẩn người
vì một nỗi nhớ nhung lạ lùng, đến dường như khắc khoải, như trong một
lần gần đây khi đi qua một ngôi trường tiểu học nhỏ nằm cạnh một đường
ray xe lửa, trong khi đứng chờ bên cạnh thanh chắn ngang đường ray, giữa
tiếng bánh sắt nghiến rầm rập, hình ảnh hai em bé học sinh cùng uống
chung một chiếc ly nhựa nhỏ nước xi rô bất giác làm tôi nhớ đến món quà
của tuổi nhỏ ngày xưa, bây giờ không còn thấy bán nữa: cục đá nhận! Và
tôi nhớ đến bàng hoàng tha thiết những món quà hồi tôi còn nhỏ, những
món quà của một thời!
Ồ, nói ra thì thấy lạ lùng, chứ hồi nhỏ quả không mấy ai là không mê
cái vị ngọt lạnh dễ chịu của cục đá nhận mà cách làm vừa đơn giản vừa...
mất vệ sinh của xe nước giải khát bán ở cổng trường! Có lẽ khi ấy kem
cây chưa có nhiều, lại mắc không phù hợp với túi tiền ít ỏi của lũ học
trò nhỏ chúng tôi, nên cục đá nhận vừa lạnh vừa ngọt, có màu sắc rực rỡ
lại rẻ tiền được hoan nghênh số một!
Người bán hàng dùng một cái bàn bào nước đá bằng gỗ bốn chân có một
lưỡi dao bào bằng thép trên mặt đặt cục nước đá lên, bào ra những vụn đá
tơi xốp trắng toát đầy cái đĩa nhôm nhỏ hứng ở dưới, nhanh nhẹn dùng
một cái ly nhựa nhỏ hốt đầy đá bào vào ấn chặt như cách ta làm bánh bằng
khuôn, gõ nhẹ cho cục đá bào đã được nén chặt trong ly rớt ra, vớ lấy
chai xi rô màu xanh, đỏ hay vàng theo yêu cầu (xanh lá cây là mùi Bạc
Hà, vàng là Chanh, đỏ là Cam hay Lựu) trên nắp chai xi rô bằng nhựa đã
đục sẵn một lỗ nhỏ, xịt mấy cái trên cục đá nhận cho nước xi rô thấm
vào, vừa xịt vừa khéo léo xoay tròn cục đá cho màu loang đều, có khi còn
rưới thêm một chút nước chanh muối lên trên nếu được nằn nì xin thêm.
Ðứa học trò trả tiền chộp ngay lấy cục đá nhận ngửa cổ mút lấy mút để vị
ngọt lạnh trong lúc đứa bạn không có tiền kiên nhẫn chờ kế bên đợi khi
cục đá nhạt màu vì đã gần hết xi rô thì được mút ké một chút, cứ thế hai
đứa nhỏ vừa đi vừa kề đầu chụm vai chia nhau một cục nước đá nhận đã
hết cả vị ngọt lẫn mùi thơm, chỉ còn trơ cái lạnh và nhạt trên đầu lưỡi
bị nhuộm màu!
Ở cổng trường tiểu học của tôi hồi đó có nhiều hàng quà rong lắm. Mặc
dù đã có lời dạy không nên ăn quà vặt nhưng hầu hết học sinh đều vi
phạm bởi sức hấp dẫn của những món quà này. Mà ngày xưa thì quà bánh
cũng chẳng lấy gì làm phong phú đẹp đẽ như ngày nay, chỉ những món đơn
giản rẻ tiền mà sao nhớ nhung đến thế, hay vì trong những món quà thời
ấy còn chất chứa cả một thời trẻ dại hồn nhiên chưa biết nghĩ suy gì?!
Trẻ con ngày nay đi học hầu hết đều được cha mẹ đưa đón bằng xe riêng,
ít thấy em nào đi một mình, hàng quà lại bị cấm bày bán trước cổng nên
chẳng còn cảnh lê la ăn quà trước khi vào lớp như chúng tôi ngày xưa.
Hồi tôi nhỏ, đi học toàn là tự đi bộ một mình, mấy đồng bạc cắc đút túi
cứ như muốn nhảy ra khỏi tay trước những mẹt quà bày sát lối vào trường,
thôi thì đủ món đủ thức tùy theo mùa theo vụ:
Ðây là hàng bánh tráng kẹo có bà bán hàng mặc áo nâu nhanh nhẹn trở
bánh trên bếp than nhỏ trong một cái nồi bầu miệng loe bằng đất nung,
vừa thoăn thoắt bẻ bánh mới nướng xong còn đang nóng hổi, kéo những
đường mạch nha dẻo quẹo trên mặt bánh rắc lên nhúm dừa nạo trắng muốt
rồi gập đôi miếng bánh lại, món quà này tương đối mắc tiền, chỉ khi nào
có tiền nhiều một chút tôi mới ăn.
Ðây là mẹt hàng của một chị còn trẻ tuổi tóc búi gọn phía sau gáy, bán đủ thứ bánh kẹo xanh đỏ rất ưa nhìn:
Những cái bánh bằng bột gạo nướng với đường nhỏ xíu tròn tròn như
những cái móc dùng để treo màn cửa màu vàng cam được xâu từng chùm vào
một sợi dây lác để đeo vào cổ như một sợi dây chuyền, những xấp me ngào
bột màu nâu đỏ nhỏ cỡ đồng xu ăn với muối ớt chua chua ngọt ngọt, những
viên cốm nếp ngào đường tròn cỡ nắm tay thơm thơm mùi gừng, những cục
kẹo ú đẫm bột hình khối tam giác màu vàng nhạt, những cục kẹo sữa màu
trắng đục cắn vào có vị bùi béo của đậu phụng rang giã nhuyễn gói bằng
giấy màu trắng có chữ màu xanh, những viên kẹo màu xanh màu vàng màu đỏ
bọc giấy bóng kiếng trong thơm mùi trái cây, những bịch mứt dừa nhuộm đủ
màu, những bịch bánh tráng tròn nhỏ màu vàng đỏ mặn mà...
Còn ai nhớ vị ngọt chát của những trái Trâm to bằng đầu ngón tay cái
màu tím thẫm ăn vào nhuộm tím cả lưỡi cả miệng? Những trái Nhãn Lồng mọc
hoang nhỏ cỡ đầu ngón tay út vỏ màu trắng ngà với chút xíu cơm mỏng
dính ngòn ngọt. Những trái Sung chín đỏ nhìn ngon mắt nhưng nhạt phèo và
ruột đôi khi có đầy kiến gió. Những trái Chùm Ruột chua ghê răng ăn với
muối ớt. Những trái Bình Bát trông giống như trái Mãng Cầu Xiêm nhưng
lổn nhổn hạt chua chua... Loại trái cây mọc hoang dại trong lùm, trong
bụi nơi vùng ngoại ô thành phố được bày bán trong những mẹt hàng nho nhỏ
bên cổng trường thuở ấy đã gợi thèm thuồng biết bao đứa học trò nhỏ mỗi
lúc ghé nhìn.
Và đây nữa, những trái Cóc xanh gọt vỏ rồi tách thành một bông hoa
nhiều cánh ngâm trong nước Cam Thảo vàng, những lát xoài sống ăn với mắm
ruốc tím có điểm những khoanh ớt đỏ thắm, chùm trái Trường trông giống
như những trái Vải tí hon vỏ màu đỏ nâu, những chùm trái Sai vỏ đen
nhung với lớp ruột màu vàng cam có cái hạt dẹp dẹp nho nhỏ trông giống
như... một con ve chó lớn! Và Thơm xẻ miếng, và Ðu Ðủ, Mận, Mít bày
trong một cái tủ nhỏ bằng kính có đặt cục đá ướp lạnh.
Tôi không biết ăn Ô Môi. Thứ trái cây dài ngoằng và cứng ngắc ấy
không ngờ là hậu thân của những bông hoa đỏ thắm xinh đẹp vẫn mọc dọc bờ
sông nhiều nhà ở miền tây Lục Tỉnh. Trái Ô Môi hơi giống trái Phượng
nhưng to hơn, cũng có vỏ màu nâu đen. Khi ăn phải hái phơi kỹ trên nóc
nhà cho khô, dùng dao chặt thành từng khúc ngắn, vạt hai bên vỏ trái cho
lộ ra lớp hạt xếp đều đặn dính liền nhau bởi một lớp cơm màu nâu đen
như nước màu kho cá, và cái mùi thum thủm của nó thì thật khó tả! Tôi
chịu! Chỉ nghe đã muốn bịt mũi chạy xa, vậy mà bọn bạn tôi cứ mua từng
khúc gặm ngon lành, còn cẩn thận mút cho bằng hết những chiếc hạt ấy,
nghe kể rằng ngọt nhưng hơi chát ăn mãi không chán!
Tôi rất thích đến bên thùng xe làm bắng sắt tròn của ông hàng Kẹo
Bông Gòn. Ở giữa tâm vòng tròn có một cái lõi nhỏ, mỗi khi ông bán Kẹo
cho vào đó ít đường cát trắng, vừa đạp cái bàn đạp cho vòng thùng tròn
quay thì lớp đường kéo tơ hiện ra càng lúc càng nhiều, đưa đôi đũa quơ
quanh một vòng thành một lớp bông gòn xốp mịn nhìn thật đẹp mắt, cho vào
miệng lớp bông ấy tan nhanh để lại vị ngọt ram ráp trên đầu lưỡi như
một chút tiếc nuối. Hàng kẹo kéo thì lúc nào cũng có quay số, số bao
nhiêu thì được trúng bấy nhiêu kẹo, nhưng hễ số kẹo càng nhiều thì ông
hàng kẹo kéo lại kéo nhỏ cây kẹo thêm một chút, rốt cuộc nếu gộp tất cả
số kẹo trúng thưởng vào chung thì có lẽ vừa bằng một cây kẹo mua bằng
tiền không quay số mà thôi!
Ngày xưa chúng tôi gọi là hàng “Cà Rem.” Người bán Kem có hai bình
thủy để cân đối hai bên “boọc ba ga” một bên đựng kem các mùi như Va ni,
Sầu Riêng, Dừa... một bên đựng kem đá với các màu xanh đỏ vàng tượng
trưng cho Cam,Chanh và Bạc Hà. Mỗi khi bán, tùy theo giá tiền người bán
sẽ dùng dao cắt cục kem lớn nhỏ khác nhau, dùng một que nhỏ ghim vào
miếng kem mà đưa. Một loại kem khác, thứ này mắc tiền hơn, mà người ta
thường bán trong tiệm nhưng cũng có những xe đẩy bán trước cổng trường,
là loại kem múc bằng muỗng tròn để lên trên những cái bánh bột mỏng hình
loe dài như một đài hoa xinh xắn có đủ các màu vàng xanh trắng, rưới
lên trên khi thì một ít đậu phụng rang giã nhuyễn với một chút sữa đặc
có đường, khi thì một chút xi rô xanh xanh đỏ đỏ. Trẻ con không thích ăn
kem ly, phải đứng tại chỗ mà ăn, mất thì giờ; vừa đi vừa ăn ngon mà
nhanh hơn. Hôm nào có tiền kha khá một chút thì mua hẳn một cái bánh mì
ngọt kẹp mấy cục kem có rưới sữa và rắc đậu vào thì quả là ngon hết chỗ
chê!
Buổi sáng đến trường sớm mà chưa ăn sáng ở nhà, đã có hàng xôi của bà
hàng với hơi nóng nghi ngút bốc lên kèm theo mùi thơm hấp dẫn! Bà hàng
lấy một miếng lá chuối cỡ hai bàn tay xòe, đặt lên trên đó một miếng
bánh tráng phồng cỡ bàn tay, thường có hai loại xôi là xôi đậu xanh và
Xôi Nếp than, ai muốn ăn gì thì bà sẽ xới xôi ấy lên trên miếng bánh
phồng, trét một lớp nhưn đậu xanh nấu chín tán mịn lên, rưới một muỗng
mỡ hành có lẫn mấy miếng tóp mỡ béo ngậy, rắc một lớp đường cát trắng và
sau cùng là chan lên một muỗng nước cốt dừa. Xôi được gói chặt lại sao
cho miếng bánh phồng bọc kín hết như một lớp vỏ bánh, cắn vào vừa bùi
vừa béo, thơm ngon làm sao! Cạnh đó lại có bà cụ người Bắc mặc áo vải
trắng đầu vấn khăn nhung bày một thúng bán xôi Lúa hay còn gọi là Xôi
bắp, cụ có hàm răng đen nhánh với miệng cười hiền từ, thoăn thoắt xé lá
gói những gói Xôi bắp với những hạt Bắp màu trắng đục hầm mềm và những
hạt nếp dẻo thơm phức, cũng là đậu xanh nấu chín nhưng đậu của xôi Bắp
thì giã tơi thành một lớp bột khô rắc lên trên, chan vào một muỗng nhỏ
hành tím bào mỏng phi vàng rồi sau cùng là một muỗng muối đường.
Ít tiền hơn đã có hàng khoai luộc. Cũng tỏa khói nghi ngút nhưng giản
dị hơn, chỉ một nồi hay rá nhỏ đặt trên bếp lửa, này là khoai lang Bí
vỏ nâu đỏ ruột vàng, khoai lang Dương Ngọc vỏ hồng tím ruột tím nhạt, cả
khoai lang trắng ruột trắng như bột, khoai Ðà Lạt thì củ nhỏ mà ốm
nhưng mật tươm cả ra ngoài vỏ, lâu lâu mới thấy bán. Khoai Mì (Sắn) thì
cắt thành từng khúc xếp ngay ngắn bên cạnh những củ khoai Mì Tinh (có
người còn gọi là khoai Bình Tinh) và củ Chuối (Dong Riềng) và những củ
Từ vỏ vàng nhạt hay những củ khoai Môn tròn trĩnh.
Cũng là khoai mì, nhưng khoai mì quết dừa làm bằng những củ khoai bột
tán nhuyễn, trộn thêm xác dừa khô nạo và đường cát trắng, thêm chút
muối đậu, gói trong lá chuối, có thể dùng lá cây Dứa dại cắt ngắn từng
khúc thay cho muỗng xúc ăn, hay nắm lại thành nắm như nắm xôi mà ăn; vừa
ngọt, vừa bùi. Lại thơm và béo của dừa khô trộn lẫn, ngon không biết tả
sao cho vừa!
Khoai mì mài ra lấy bột đem lọc kỹ, để ráo sẽ cắt thành sợi dài mà
dẹp, hấp chín rồi cũng trộn chung với dừa khô nạo nhuyễn là sẽ thành món
bánh tằm khoai mì trộn dừa, muốn có màu sắc hồi đó người bán không dùng
màu hóa chất mà lấy màu xanh của lá dứa, màu tím của lá cẩm, màu đỏ của
trái gấc chín, nên những sợi bánh tằm ăn vào mỗi màu có một mùi thơm
riêng biệt, vì vậy ăn ít ngán hơn.
Hồi đó trước cổng trường tôi có một bà già người Tàu mà mọi người
thường gọi là Thím Xẩm bán bánh ướt rất ngon. Bánh ướt của người Tàu
khác bánh ướt của người Việt ở chỗ bánh họ tráng dầy hơn, lại thoa lên
trên một lớp mỡ có hành lá xắt nhỏ rồi cuộn lại thành từng cuộn dẹp, ăn
với nước mắm pha loãng và giá trụng. Bà Tàu già ấy quanh năm chỉ thấy
mặc một chiếc áo vải màu đen bạc phếch, một chiếc quần ngắn trên mắt cá
bó ống và một đôi giày vải đen có thêu đã cũ mèm. Tóc bà cắt ngắn tới
ngang cổ, cài một chiếc lược sừng đã bóng lộn vì thời gian. Mặc cho lũ
chúng tôi tíu tít hối thúc bà già vẫn chậm chạp cắt bánh, lấy rau, rót
nước mắm, rửa đĩa, thu tiền, những động tác chậm chạp của tuổi già và
đôi mắt một mí hum húp như thuộc về một nơi chốn khác, không phải là cái
nơi ồn ào nhộn nhịp của một cổng trường đang giờ sắp mở cửa.
Cái bánh tôm ăn chung với bánh ướt của bà Tàu già cũng ngon lạ lùng.
Khá giống với bánh Cóng của Sóc trăng, nhưng không có tôm, cũng không có
giá, tuy gọi là bánh tôm nhưng chỉ có đậu xanh hột được hấp chín và bột
gạo, chiên vàng thành những cái bánh tròn xốp, ăn không biết chán.
Cùng một thứ ăn với nước mắm như bánh ướt là huyết heo hấp. Những
miếng huyết heo vuông vức cỡ lòng bàn tay màu đỏ nâu được hấp chín rải
lên trên từng lớp mỡ hành xếp đầy trong chiếc nồi được ủ nóng bằng mấy
lớp bao bố dầy cộm. Người bán dùng dao cắt miếng huyết heo thành từng
lát, cho thêm mỡ hành, giá trụng và một nhúm rau thơm cắt nhỏ, chan nước
mắm lên, thế là xong! Nhưng món quà này ăn mau ngán, nên người bán
hàng, một ông già mặc áo quần màu nâu, đầu đội mũ cối nhựa trắng, chở
chiếc nồi trên yên sau chiếc xe đạp cọc cạch cũ kỹ, lâu lâu mới ghé qua
cổng trường, dựng chiếc xe đạp vào một góc tường quen thuộc, vừa phì phà
điếu thuốc vấn vừa chờ đợi đám khách hàng nhỏ tuổi.
Thịt bò khô phải có gan cháy chỗ nước mía Viễn Ðông ăn mới sướng... rên mé đìu hiu!
Cũng bán hàng trên xe đạp và cùng là đàn ông bán hàng là món gỏi khô
bò. Trong chiếc thùng một mặt có kính đựng đầy ắp những sợi đu đủ xanh
bào mỏng, khô bò màu đen sánh cất trong một ngăn tủ nhỏ, chai giấm
trắng, chai nước tương đen, chai nước ớt màu đỏ xếp cạnh chồng đĩa nhôm
nhỏ, nắm đũa nhôm chiếc cong chiếc thẳng cắm trong một ống đựng treo
lủng lẳng, ông hàng gỏi có một chiếc kéo sắt đen và to vừa dùng để cắt
khô bò, vừa dùng nhắp thành những tiếng đều đều báo hiệu thay cho tiếng
rao mời.
Cái đĩa nhôm trầy trụa và trẹt lét của ông hàng gỏi chỉ được tráng
qua nước rồi lau vội bằng một cái khăn màu cháo lòng sau khi có khách ăn
xong, lại được bốc đầy có ngọn nắm đu đủ bào, vài sợi khô bò nhỏ xíu cỡ
đầu que diêm đặt khéo léo lên trên, một chút rau thơm thái sợi và một
nhúm đậu phọng rang vàng giã dập, chan đẫm nước giấm và nước tương, thêm
chút ớt đỏ cay cay, chúng tôi vừa ăn vừa xuýt xoa xin thêm giấm, thêm
nước tương, ăn hết đu đủ húp cạn hết cả nước giấm mà vẫn còn thấy thòm
thèm!
Bánh mì tương cũng là món quà được bọn học trò chúng tôi chiếu cố tận
tình vì rẻ mà lại ngon; chỉ có một khúc bánh mì không xẻ ra, rưới một
muỗng tương đen, một muỗng tương đỏ, thứ tương người ta vẫn dùng để ăn
phở nhưng có lẽ người bán đã cho thêm ít đường cho dịu bớt, và thêm ít
bột cho sánh lại, gắp vào một ít đồ chua làm bằng củ cải trắng và cà rốt
cắt sợi ngâm giấm đường là có một món vừa ngon vừa no bụng. Nếu có tiền
thì ăn bánh mì bì, bì làm bằng da heo cắt sợi nhuyễn, thêm chút thịt
đùi heo chiên cắt nhỏ như que tăm, trộn một chút thính gạo rang vàng cho
thơm, bánh mì bì ăn với hành lá xắt nhỏ phi chín chung với tóp mỡ, chan
nước mắm chua ngọt, ngon hơn bánh mì tương một bậc, và cũng mắc tiền
hơn!
Bắp thì có hai thứ, bắp luộc đựng trong thúng ủ tấm bàng tròn, hơi
nóng bốc lên cùng với mùi lá dứa thơm phức, những trái bắp vỏ ướt nước
nóng hổi cầm bỏng cả tay, xé lớp vỏ như những lần lụa mỏng mềm mại phía
trong cùng là lớp hạt vàng rực đều đặn hiện ra trông thật bắt mắt, hạt
bắp luộc dẻo và ngọt, nếu ăn bắp non thì cái cùi bắp mềm mà ngọt không
thua gì mía hấp. Bắp nướng thì phải ngồi đợi một bên cái bếp than làm
như một cái máng chữ nhật nhỏ của bà hàng, chờ lớp vỏ ngoài cháy đen một
phần, bà mới bóc hết làn vỏ bắp ra để những hạt bắp được nướng chín
trên lửa từ từ trở sang màu vàng ruộm, rồi vàng cháy, mùi bắp nướng thơm
lừng tỏa ra trong không khí, xé một miếng vỏ bắp bọc lấy cái cuống trái
bắp nướng dốc ngược đầu xuống một chén mỡ hành đặt cạnh bếp, dùng một
đoạn sống lá chuối chẻ dập đầu thoa đều mỡ hành lên khắp trái bắp, mùi
thơm của bắp và mỡ hành làm chúng tôi nuốt nước miếng thèm thuồng, cầm
vội vàng trái bắp nóng hôi hổi trên những ngón tay lóng ngóng và gặm hối
hả, vị mặn mà của mỡ hành có lẫn vài miếng tóp mỡ giòn giòn, hạt bắp
vừa cứng vừa dẻo, nhồm nhoàm một cái đã thấy chỉ còn trơ lại cái cùi khô
khốc vô duyên!
Bây giờ ít thấy bán đậu đỏ bánh lọt, thứ quà ngon mà mắc tiền hơn đá
nhận xi rô, vẫn bán trước cổng trường trên những chiếc xe đẩy bằng nhôm
sáng loáng thuở nào. Trong những chiếc thẩu tròn xếp thành dãy người ta
đựng nào là đậu xanh hấp chín màu vàng đậm đà, nào là đậu đen chín bở,
đậu đỏ đều hạt, đậu Mỹ màu trắng hạt to như đầu ngón tay cái,và một cái
thẩu đầy những sợi bánh lọt màu trắng trong và dai ngập trong nước đừa
đục màu sữa, lại có cả hạt É lấm tấm như những chùm trứng Ếch tí hon có
lẫn những tảng nhỏ Lười Ươi nâu như màu mận chín, nước đường thắng kẹo
đựng trong hũ thủy tinh trong được múc bằng một cái muỗng đặc biệt làm
bằng nửa quả Mù U khô cắm trong một cây đũa tre dài.
Ðã lâu lắm tôi không còn thấy ai bán Bông Cỏ với Hột Lựu. Hình như
món ăn này, cũng như món mía hấp, mía ghim đã lặng lẽ biến mất tự lúc
nào chẳng ai hay biết. Mía hấp thì thường là một người đàn ông trung
niên đẩy xe ba bánh rao bán trên đường phố vào khoảng tối khuya, tiếng
rao “Mía hấp” kéo dài hơi ngân nga và ánh sáng chập chờn của một ngọn
đèn dầu nhỏ thắp trong chiếc lồng đèn vuông thường gợi nhớ vào những tối
trời tạnh mưa, không khí ẩm và lạnh mà mùi thơm ngọt ngào của những cây
mía nóng hổi khi mở nắp chiếc vung to lớn của ông hàng mía lan tỏa
trong không gian thật là dễ chịu. Ông hàng Mía hấp có một cái bào to với
một bên thân bào là dao bén ngót. Những khúc mía màu nâu tím hay vàng
mơ được hấp chín trong một loại nước có vị thuốc Bắc xếp đầy trong một
cái thùng sắt to đặt trên bếp than cháy âm ỉ để giữ cho nước trong nồi
lúc nào cũng nóng già, khi có người mua ông dùng bào róc sạch vỏ rồi
nhanh nhẹn trở lưỡi dao tiện thành từng khẩu mía ngắn và đều nhưng không
tiện đứt hẳn mà vẫn còn dính vào nhau, mía hấp ăn thơm và mềm, người
già răng yếu cũng có thể ăn được. Mía ghim thì chỉ là mía thường, róc
vỏ, bỏ mắt và tiện ra thành những lóng ngắn nhỏ cỡ một đốt ngón tay,
ghim vào trong một đoạn tre ngắn được chẻ ra nhiều thanh nhỏ ở một đầu
thành ra một bông hoa ngộ nghĩnh xòe tròn người ta thường bán trước cửa
rạp hát hay rạp xi nê hồi đó. Mía bây giờ người ta đựng trong bịch
nylon, tuy cũng tiện tròn nhưng nhìn tẻ nhạt chứ không xinh xắn hấp dẫn
như mía ghim thuở đó!
Bông Cỏ thì đặc biệt hơn, trông giống như Sương Sa nhưng hơi mềm
mình, và lại thơm ngon hơn nhiều. Có lẽ tuổi nhỏ với khẩu vị đơn giản và
đồng tiền có hạn nên món nào hồi xưa mình ăn đều thấy ngon lạ ngon
lùng, hay bởi vì những món ăn thời ấy còn chất chứa cả một khung trời ký
ức êm đềm dịu ngọt nữa mà bây giờ cho dẫu có ăn bất cứ món gì mình cũng
thấy không thể sánh bằng? nhưng món Bông Cỏ thì quả là hơn đứt Sương Sa
hay Thạch của người Bắc, Ðông Sương của người Trung. Bông Cỏ hình như
là xuất xứ từ bên Tàu, cách làm cũng khá lạ, phải ngâm nước một đêm cho
nở rồi mới cho vào trong một cái bao vải dày (gọi là bao bồng bột) cùng
với một vài (bao nhiêu?) trái chuối Xiêm chín, nhồi lấy nước sền sệt pha
chung với nước lã sao cho vừa đủ lượng nước cần dùng, cho vào thau để
yên trong mấy giờ sẽ đông lại như Sương Sa nhưng mềm và dẻo hơn, dùng
cái muỗng như cái vá xới cơm nhưng dẹp và mỏng hơn vát nhẹ thành từng
miếng mỏng cho vào ly, ăn với bột mì tinh cắt nhỏ vuông vức pha màu hồng
đỏ luộc vừa chín còn cái ngòi bột trăng trắng nhỏ xíu trông giống như
những hột Lựu tươi vừa tách ra khỏi trái chín cây (vậy nên mới được gọi
tên là Bông Cỏ Hột Lựu), chan nước đường thắng kẹo và nước cốt dừa béo
ngậy, thêm vào chút dầu chuối đựng trong cái ve nhỏ xíu mà thơm lừng.
Ðôi khi người ta còn bán chung với Sương Sáo và Sương Sâm, một thứ màu
đen có mùi hôi nhẹ của thuốc Bắc, một thứ màu xanh biếc của lá cây với
những đám bọt nhỏ phía trên mặt, ăn cùng với đường cát trắng lạo xạo
trong miệng và những vụn đá bào mát lạnh.
Lớn thêm một chút, vào Trung Học,tôi nhớ tới những xe bán Bò Bía
trước cổng trường,người bán thoăn thoắt gói những cuốn nhỏ bánh tráng có
ít củ sắn và cà rốt thái sợi xào chín giữ nóng trong một cái thau nhỏ
đặt trên bếp lửa, cho thêm vài lát Lạp Xưởng mỏng tanh, một ít tép ruốc
chấy vàng nhuộm đỏ, có khi một ít trứng chiên vàng cắt sợi, một lá Xà
lách, vài ngọn rau thơm, ăn với tương ngọt và tương ớt có ít đồ chua,
một ít hành phi giòn và một ít đậu phọng rang giã dối. Cuốn Bò Bía ngọt
thì chỉ là một cuốn bánh bột mỏng gói cây kẹo giòn và ít dừa nạo sợi,
rắc ít mè rang vàng, chỉ tiện ở chỗ có thể cất vào trong cặp dành ăn
trong giờ ra chơi, còn thì chẳng có gì đặc biệt!
Xi rô kem khác với kem ly, vì có cả đá bào và nước xi rô trộn chung
với mấy muỗng kem thành một thứ vừa dùng để múc ăn vừa có thể uống như
nước được, có thấy bọn học trò xúm quanh hối thúc bà hàng thì mới thấy
món quà này được ưa chuộng ra sao. Ya ua cũng có thể ăn theo cách này,
chung với đường và đá gọi là ya ua đá. Sinh tố bịch thì làm bằng các
loại trái cây cho vào máy xay nhuyễn, thêm đường thêm nước thành một
loại thức uống ngon lành cho vào bịch ny lon nhỏ cột chặt bỏ tủ đá cho
đông cứng lại, bọn con gái chúng tôi vẫn thường mút một đầu bao mút như
mút đá nhận mặc cho bọn con trai tròn mắt thèm thuồng mà giả vờ trêu
chọc.
Những quả ổi luộc ngâm trong nước cam thảo màu vàng luôn là món hấp
dẫn tôi hơn cả Me và Cà Na ngâm. Xẻ đôi trái Ổi ra, màu ruột vẫn trắng
ngà và giòn tan, nhưng lớp vỏ ngoài lại hơi mềm và ngọt mùi cam thảo,
trét lên một lớp muối ớt cay cay thì thật là tuyệt! Me thì giòn và đã
được lấy sạch hột, Cà Na hơi chát mà chua chua, trời ơi còn Xoài sống
thì cắn miếng nào biết miếng đó, Chùm ruột chỉ nhìn thôi đã ứa nước
miếng vì thèm, Cóc chín trái vàng lườm và thơm nức mũi. Những món trái
cây ngâm ấy được gói trong mấy tấm lá chuối xanh rờn, một góc là nhúm
muối ớt đỏ tươi ngon lành, buổi trưa trời nắng đổ lửa hay buổi sáng rét
nhẹ chúng tôi đều chiếu cố tận tình như nhau! Vậy mà chẳng thấy đứa nào
đau bụng đau bão gì, ấy thế mới lạ!
Còn hàng Phá Lấu trên đường Pasteur, nơi có xe nước mía Viễn Ðông nổi
tiếng một thời với những cây tăm tre xiên vào từng xâu nhỏ gan, lưỡi,
tim & phá lấu màu nâu đen thơm phức vừa miệng đặt trong mấy cái đĩa
nhôm bày trên một mẹt hàng có bốn chân gác chéo, mà tôi đã đi ăn cùng
với người bạn trai đầu tiên. Ly nước mía mát lạnh hơn cả những câu
chuyện thủ thỉ không đầu không đuôi tuổi học trò nhớ lại vẫn còn cảm
thấy ngọt ngào. Hẻm Casino SaiGon có hàng Bún chả và bánh cuốn Thanh Trì
một ngày nào đã dung dăng dung dẻ cùng các bạn vào ăn sau khi mỏi chân
mỏi mắt khắp phố phường, trong Crystal Place hay trong Passage Eden.
Hiệu kem Pole Nord nằm bên thương xá Tax với một dãy ki ốt hoa tươi trên
đường Nguyễn Huệ một tối nào tôi nhận từ tay người bạn trai sắp theo
tàu đi xa một bông hồng màu đỏ thắm với bàn tay ấm áp ân cần. Quán cơm
Bà cả Ðọi nằm trên một căn phòng nhỏ thấp sâu trong hẻm với những món ăn
được dọn ra trên chiếc đi văng bóng gỗ bóng màu thời gian, những món ăn
quen thuộc như bữa cơm thường ngày gợi nên cảm giác gia đình cùng ăn
với bọn bạn là sinh viên miền Trung vào Sài Gòn trọ học...
***
Vậy mà thoắt cái đã mấy mươi năm! Những món ăn tôi đã ăn trong cả một
thời ấu thơ cùng với bạn bè, những món ăn tôi đã chia sẻ cùng với những
người thân thương một thuở, bây giờ có món vẫn còn bày bán đâu đó trong
thành phố, có món đã lâu lắm chẳng còn nhìn thấy lại. Nhưng cùng với
thời gian trôi qua, và mọi điều đã thay đổi, tôi mãi mãi sẽ chẳng bao
giờ còn có thể thêm một lần nữa nếm được cái hương vị ngọt ngào tuyệt
diệu của những món quà ấy, cho dù có tha thiết ước ao, hay thèm thuồng
mong đợi đến thế nào!
Như có lần tôi đã bày tỏ cùng một người bạn ít tuổi hơn nhiều, và lại
không cùng sinh ra, lớn lên trong cùng một hoàn cảnh sống, về những món
ăn ở một nơi mà cô đã đến, nghe ca tụng nhưng thất vọng lúc nếm thử,
rằng cái hương vị trong ký ức của mỗi một người khi ăn một món ăn nào là
hương vị rất đặc biệt chỉ riêng người ấy mới cảm nhận được, gói ghém cả
những ngọt ngào của quá khứ và kỷ niệm, mà không phải ai cũng có thể
chia sẻ. Nhớ lại những món ăn một ngày nào, là tôi nhớ lại biết bao là
êm ái và dịu ngọt, mà những món quà tuy tầm thường bé nhỏ ngày xưa ấy,
cho dẫu chỉ là quà của một thời, nhưng lại là một thời của những tháng
ngày yên vui mãi mãi trong tâm tưởng, mà những khoảnh khắc quý báu ấy
thì mãi mãi tôi chẳng bao giờ có thể nguôi quên.
Thôi đừng kể nữa chỉ thêm... thèm!
(Nguồn: daihocvankhoasg@yahoogroups.com)
